1
Wisdom Bestows Well-Being
υιε εμων νομιμων μη επιλανθανου τα δε ρηματα μου τηρειτω ση καρδια
בְּ֭נִי תּוֹרָתִ֣י אַל־תִּשְׁכָּ֑ח וּ֝מִצְוֺתַ֗י יִצֹּ֥ר לִבֶּֽךָ׃
My son, forget not my law; but let yours heart keep my commandments:
2 μηκος γαρ βιου και ετη ζωης και ειρηνην προσθησουσιν σοι
כִּ֤י אֹ֣רֶךְ יָ֭מִים וּשְׁנ֣וֹת חַיִּ֑ים וְ֝שָׁל֗וֹם יוֹסִ֥יפוּ לָֽךְ׃
For length of days, and long life, and peace, shall they add to you.
3 ελεημοσυναι και πιστεις μη εκλιπετωσαν σε αφαψαι δε αυτας επι σω τραχηλω και ευρησεις χαριν
חֶ֥סֶד וֶאֱמֶ֗ת אַֽל־יַעַ֫זְבֻ֥ךָ קָשְׁרֵ֥ם עַל־גַּרְגְּרוֹתֶ֑יךָ כָּ֝תְבֵ֗ם עַל־ל֥וּחַ לִבֶּֽךָ׃
Let not mercy and truth forsake you: bind them about your neck; write them upon the table of yours heart:
4 και προνοου καλα ενωπιον κυριου και ανθρωπων
וּמְצָא־חֵ֖ן וְשֵֽׂכֶל־ט֑וֹב בְּעֵינֵ֖י אֱלֹהִ֣ים וְאָדָֽם׃ פ
So shall you find favour and good understanding in the sight of God and man.
5 ισθι πεποιθως εν ολη καρδια επι θεω επι δε ση σοφια μη επαιρου
בְּטַ֣ח אֶל־יְ֭הוָה בְּכָל־לִבֶּ֑ךָ וְאֶל־בִּֽ֝ינָתְךָ֗ אַל־תִּשָּׁעֵֽן׃
Trust in the LORD with all yours heart; and lean not unto yours own understanding.
6 εν πασαις οδοις σου γνωριζε αυτην ινα ορθοτομη τας οδους σου ο δε πους σου ου μη προσκοπτη
בְּכָל־דְּרָכֶ֥יךָ דָעֵ֑הוּ וְ֝ה֗וּא יְיַשֵּׁ֥ר אֹֽרְחֹתֶֽיךָ׃
In all your ways acknowledge him, and he shall direct your paths.
7 μη ισθι φρονιμος παρα σεαυτω φοβου δε τον θεον και εκκλινε απο παντος κακου
אַל־תְּהִ֣י חָכָ֣ם בְּעֵינֶ֑יךָ יְרָ֥א אֶת־יְ֝הוָ֗ה וְס֣וּר מֵרָֽע׃
Be not wise in yours own eyes: fear the LORD, and depart from evil.
8 τοτε ιασις εσται τω σωματι σου και επιμελεια τοις οστεοις σου
רִ֭פְאוּת תְּהִ֣י לְשָׁרֶּ֑ךָ וְ֝שִׁקּ֗וּי לְעַצְמוֹתֶֽיךָ׃
It shall be health to your navel, and marrow to your bones.
9 τιμα τον κυριον απο σων δικαιων πονων και απαρχου αυτω απο σων καρπων δικαιοσυνης
כַּבֵּ֣ד אֶת־יְ֭הוָה מֵהוֹנֶ֑ךָ וּ֝מֵרֵאשִׁ֗ית כָּל־תְּבוּאָתֶֽךָ׃
Honour the LORD with your substance, and with the first-fruits of all yours increase:
10 ινα πιμπληται τα ταμιεια σου πλησμονης σιτου οινω δε αι ληνοι σου εκβλυζωσιν
וְיִמָּלְא֣וּ אֲסָמֶ֣יךָ שָׂבָ֑ע וְ֝תִיר֗וֹשׁ יְקָבֶ֥יךָ יִפְרֹֽצוּ׃ פ
So shall your barns be filled with plenty, and your presses shall burst out with new wine.
11 υιε μη ολιγωρει παιδειας κυριου μηδε εκλυου υπ αυτου ελεγχομενος
מוּסַ֣ר יְ֭הוָה בְּנִ֣י אַל־תִּמְאָ֑ס וְאַל־תָּ֝קֹ֗ץ בְּתוֹכַחְתּֽוֹ׃
My son, despise not the chastening of the LORD; neither be weary of his correction:
12 ον γαρ αγαπα κυριος παιδευει μαστιγοι δε παντα υιον ον παραδεχεται
כִּ֤י אֶ֥ת אֲשֶׁ֣ר יֶאֱהַ֣ב יְהוָ֣ה יוֹכִ֑יחַ וּ֝כְאָ֗ב אֶת־בֵּ֥ן יִרְצֶֽה׃
For whom the LORD loves he corrects; even as a father the son in whom he delights.
13 μακαριος ανθρωπος ος ευρεν σοφιαν και θνητος ος ειδεν φρονησιν
אַשְׁרֵ֣י אָ֭דָם מָצָ֣א חָכְמָ֑ה וְ֝אָדָ֗ם יָפִ֥יק תְּבוּנָֽה׃
Happy is the man that finds wisdom, and the man that gets understanding.
14 κρειττον γαρ αυτην εμπορευεσθαι η χρυσιου και αργυριου θησαυρους
כִּ֤י ט֣וֹב סַ֭חְרָהּ מִסְּחַר־כָּ֑סֶף וּ֝מֵחָר֗וּץ תְּבוּאָתָֽהּ׃
For the merchandise of it is better than the merchandise of silver, and the gain thereof than fine gold.
15 τιμιωτερα δε εστιν λιθων πολυτελων ουκ αντιταξεται αυτη ουδεν πονηρον ευγνωστος εστιν πασιν τοις εγγιζουσιν αυτη παν δε τιμιον ουκ αξιον αυτης εστιν
יְקָ֣רָה הִ֭יא *מפניים **מִפְּנִינִ֑ים וְכָל־חֲ֝פָצֶ֗יךָ לֹ֣א יִֽשְׁווּ־בָֽהּ׃
She is more precious than rubies: and all the things you can desire are not to be compared unto her.
16 μηκος γαρ βιου και ετη ζωης εν τη δεξια αυτης εν δε τη αριστερα αυτης πλουτος και δοξα α εκ του στοματος αυτης εκπορευεται δικαιοσυνη νομον δε και ελεον επι γλωσσης φορει
אֹ֣רֶךְ יָ֭מִים בִּֽימִינָ֑הּ בִּ֝שְׂמֹאולָ֗הּ עֹ֣שֶׁר וְכָבֽוֹד׃
Length of days is in her right hand; and in her left hand riches and honour.
17 αι οδοι αυτης οδοι καλαι και παντες οι τριβοι αυτης εν ειρηνη
דְּרָכֶ֥יהָ דַרְכֵי־נֹ֑עַם וְֽכָל־נְתִ֖יבוֹתֶ֣יהָ שָׁלֽוֹם׃
Her ways are ways of pleasantness, and all her paths are peace.
18 ξυλον ζωης εστι πασι τοις αντεχομενοις αυτης και τοις επερειδομενοις επ αυτην ως επι κυριον ασφαλης
עֵץ־חַיִּ֣ים הִ֭יא לַמַּחֲזִיקִ֣ים בָּ֑הּ וְֽתֹמְכֶ֥יהָ מְאֻשָּֽׁר׃ פ
She is a tree of life to them that lay hold upon her: and happy is every one that retains her.
19 ο θεος τη σοφια εθεμελιωσεν την γην ητοιμασεν δε ουρανους εν φρονησει
יְֽהוָ֗ה בְּחָכְמָ֥ה יָֽסַד־אָ֑רֶץ כּוֹנֵ֥ן שָׁ֝מַ֗יִם בִּתְבוּנָֽה׃
The LORD by wisdom has founded the earth; by understanding has he established the heavens.
20 εν αισθησει αβυσσοι ερραγησαν νεφη δε ερρυησαν δροσους
בְּ֭דַעְתּוֹ תְּהוֹמ֣וֹת נִבְקָ֑עוּ וּ֝שְׁחָקִ֗ים יִרְעֲפוּ־טָֽל׃
By his knowledge the depths are broken up, and the clouds drop down the dew.
21 υιε μη παραρρυης τηρησον δε εμην βουλην και εννοιαν
בְּ֭נִי אַל־יָלֻ֣זוּ מֵעֵינֶ֑יךָ נְצֹ֥ר תֻּ֝שִׁיָּ֗ה וּמְזִמָּֽה׃
My son, let not them depart from yours eyes: keep sound wisdom and discretion:
22 ινα ζηση η ψυχη σου και χαρις η περι σω τραχηλω α εσται δε ιασις ταις σαρξι σου και επιμελεια τοις σοις οστεοις
וְיִֽהְי֣וּ חַיִּ֣ים לְנַפְשֶׁ֑ךָ וְ֝חֵ֗ן לְגַרְגְּרֹתֶֽיךָ׃
So shall they be life unto your soul, and grace to your neck.
23 ινα πορευη πεποιθως εν ειρηνη πασας τας οδους σου ο δε πους σου ου μη προσκοψη
אָ֤ז תֵּלֵ֣ךְ לָבֶ֣טַח דַּרְכֶּ֑ךָ וְ֝רַגְלְךָ֗ לֹ֣א תִגּֽוֹף׃
Then shall you walk in your way safely, and your foot shall not stumble.
24 εαν γαρ καθη αφοβος εση εαν δε καθευδης ηδεως υπνωσεις
אִם־תִּשְׁכַּ֥ב לֹֽא־תִפְחָ֑ד וְ֝שָׁכַבְתָּ֗ וְֽעָרְבָ֥ה שְׁנָתֶֽךָ׃
When you lie down, you shall not be afraid: yea, you shall lie down, and your sleep shall be sweet.
25 και ου φοβηθηση πτοησιν επελθουσαν ουδε ορμας ασεβων επερχομενας
אַל־תִּ֭ירָא מִפַּ֣חַד פִּתְאֹ֑ם וּמִשֹּׁאַ֥ת רְ֝שָׁעִ֗ים כִּ֣י תָבֹֽא׃
Be not afraid of sudden fear, neither of the desolation of the wicked, when it comes.
26 ο γαρ κυριος εσται επι πασων οδων σου και ερεισει σον ποδα ινα μη σαλευθης
כִּֽי־יְ֭הוָה יִהְיֶ֣ה בְכִסְלֶ֑ךָ וְשָׁמַ֖ר רַגְלְךָ֣ מִלָּֽכֶד׃
For the LORD shall be your confidence, and shall keep your foot from being taken.
27 μη αποσχη ευ ποιειν ενδεη ηνικα αν εχη η χειρ σου βοηθειν
אַל־תִּמְנַע־ט֥וֹב מִבְּעָלָ֑יו בִּהְי֨וֹת לְאֵ֖ל *ידיך **יָדְךָ֣ לַעֲשֽׂוֹת׃
Withhold not good from them to whom it is due, when it is in the power of yours hand to do it.
28 μη ειπης επανελθων επανηκε και αυριον δωσω δυνατου σου οντος ευ ποιειν ου γαρ οιδας τι τεξεται η επιουσα
אַל־תֹּ֘אמַ֤ר *לרעיך **לְרֵֽעֲךָ֨ ׀ לֵ֣ךְ וָ֭שׁוּב וּמָחָ֥ר אֶתֵּ֗ן וְיֵ֣שׁ אִתָּֽךְ׃
Say not unto your neighbour, Go, and come again, and tomorrow I will give; when you have it by you.
29 μη τεκτηνη επι σον φιλον κακα παροικουντα και πεποιθοτα επι σοι
אַל־תַּחֲרֹ֣שׁ עַל־רֵעֲךָ֣ רָעָ֑ה וְהֽוּא־יוֹשֵׁ֖ב לָבֶ֣טַח אִתָּֽךְ׃
Devise not evil against your neighbour, seeing he dwells securely by you.
30 μη φιλεχθρησης προς ανθρωπον ματην μη τι εις σε εργασηται κακον
אַל־*תרוב **תָּרִ֣יב עִם־אָדָ֣ם חִנָּ֑ם אִם־לֹ֖א גְמָלְךָ֣ רָעָֽה׃
Strive not with a man without cause, if he have done you no harm.
31 μη κτηση κακων ανδρων ονειδη μηδε ζηλωσης τας οδους αυτων
אַל־תְּ֭קַנֵּא בְּאִ֣ישׁ חָמָ֑ס וְאַל־תִּ֝בְחַ֗ר בְּכָל־דְּרָכָֽיו׃
Envy you not the oppressor, and choose none of his ways.
32 ακαθαρτος γαρ εναντι κυριου πας παρανομος εν δε δικαιοις ου συνεδριαζει
כִּ֤י תוֹעֲבַ֣ת יְהוָ֣ה נָל֑וֹז וְֽאֶת־יְשָׁרִ֥ים סוֹדֽוֹ׃
For the perverse is abomination to the LORD: but his secret is with the righteous.
33 καταρα θεου εν οικοις ασεβων επαυλεις δε δικαιων ευλογουνται
מְאֵרַ֣ת יְ֭הוָה בְּבֵ֣ית רָשָׁ֑ע וּנְוֵ֖ה צַדִּיקִ֣ים יְבָרֵֽךְ׃
The curse of the LORD is in the house of the wicked: but he blesses the habitation of the just.
34 κυριος υπερηφανοις αντιτασσεται ταπεινοις δε διδωσιν χαριν
אִם־לַלֵּצִ֥ים הֽוּא־יָלִ֑יץ *ולעניים **וְ֝לַעֲנָוִ֗ים יִתֶּן־חֵֽן׃
Surely he scorns the scorners: but he gives grace unto the lowly.
35 δοξαν σοφοι κληρονομησουσιν οι δε ασεβεις υψωσαν ατιμιαν
כָּ֭בוֹד חֲכָמִ֣ים יִנְחָ֑לוּ וּ֝כְסִילִ֗ים מֵרִ֥ים קָלֽוֹן׃ פ
The wise shall inherit glory: but shame shall be the promotion of fools.